برخي «رمضان» را از «رمض» مشتق مي­دانند كه به معناي تافته ­شدن سنگ­ها از شدت گرما است و چون وجوب روزه در ماه­ رمضان، مصادف با شدت گرما بوده است، نام اين ماه را رمضان گذاشته­اند. به يك تعبير ماه رمضان، ماه سوزاندن گناهان و بلكه بالاتر، سوزاندن نفس آدمي است كه انسان خام را پخته مي­كند تا حجاب انانيت و خودخواهي از ميان برداشته شود.

  برخي ديگر رمضان را مشتق از«رميض»، به معناي ابر و باران در پايان چله­ي تابستان و ابتداي فصل پاييز مي­دانند كه گرماي تابستان را دور مي­كند. به اين دليل، اين ماه را «رمضان» گفته­اند كه بدن­هاي آدميان را از گناهان مي­شويد. برخي ديگر «رمضان» را بر­گرفته از«رمضت النصل ارمضه رمضا» مي­دانند؛ به اين معنا كه نيزه را ميان دو سنگ مي­گذاشتند و بر آن مي­كوفتند تا نازك شود. به اين تعبير رمضان؛ يعني، انسان خود را ميان طاعت و عبادت الهي قرار مي­دهد تا نفس او نرم و آماده­ي بندگي شود. از اين رو برخي مي­گويند: «رمضان» نامي است كه اسلام بر اين ماه گذاشته است و بنا بر نظر ديگر، از زمان جاهليت بر اين نام بوده است. در معناي «رمضان» به دو نكته كه در روايات بيان شده، اشاره مي­گردد:

1.در بسياري از احاديث اهل بيت -عليهم السلام- از گفتن كلمه­ي «رمضان» به تنهايي نهي و توصيه شده است كه آن را «ماه رمضان» نام گذارند؛ زيرا «رمضان» يكي از اسماي الهي است. از امير مؤمنان -عليه السلام- نقل شده است: «نگوييد رمضان؛ بلكه بگوييد ماه رمضان و احترام آن را رعايت كنيد». امام باقر -عليه السلام- فرمود: «نگوييد «اين رمضان» و «رمضان رفت» و يا «رمضان آمد»؛ زيرا «رمضان» نامي از نامهاي خداوند است كه نمي­آيد و نمي­رود. رفتن و آمدن ويژگي­هاي موجود زايل شدني است».

پس در حقيقت «رمضان» نامي از نام­هاي خداوند است و ماه رمضان، ماه الهي است. به همين تعبير از پيامبر گرامي اسلام -صلي الله عليه وآله- در خطبه­ي شعبانيه وارد شده است: «ايها الناس قد اقبل اليكم شهر الله» ؛«اي مردم همانا ماه خدا به سوي شما روي آورده است».

2. در روايات متعدد ماه رمضان اول سال معرفي شده؛ چنان كه امام صادق-عليه السلام- فرموده است: «اول سال، ماه رمضان است» و به اين دليل اگر اين ماه سالم باشد، همه­ي سال درست و سالم خواهد بود.

  براي سالكان و كساني كه به دنبال خودسازي هستند، ماه رمضان اول سال است. در ماه­هاي رجب و شعبان، بايست حساب سالشان را صاف و پاك كنند و با پاكي به مهماني خداوند گام نهند.

              پرسش­ها و پاسخ­ها، ويژه ماه مبارك رمضان، دفتر نهم، ص25-26